Veenhuizen heeft een lange geschiedenis als het gaat om dwangarbeid en heropvoeding tot ‘arbeidzame menschen’, zoals generaal Johannes van den Bosch het formuleerde.
Die geschiedenis is geen afgesloten hoofdstuk.
Vanaf 1875 was Veenhuizen een afgesloten gevangenisdorp waar je alleen mocht wonen als je er ook werkte (bijvoorbeeld als bewaker).
Er zijn vanaf 1875 woningen gebouwd voor de bewakers. Er waren 7 rangen in de bewaking, dus 7 verschillende types woningen. Je kon dus precies zien wie welke rang iemand had aan de hand van de woning waarin hij met zijn gezin woonde.
Bij ontslag of pensioen moest je uit Veenhuizen vertrekken. Je opvolger had immers jouw huis nodig.
Het dorp is gesloten geweest tot 1983.
Nog altijd spelen straf en heropvoeding in Veenhuizen een grote rol.
Weliswaar naar de maatstaven van nu: men spreekt tegenwoordig van detentie en reclassering.
In Veenhuizen staan twee gevangenissen waar honderden gedetineerden hun straf uitzitten. Door hoge hekken afgesloten van de buitenwereld, te midden van het weidse landschap.