Loodrechte lijnen

Op satellietbeelden is het in één oogopslag te zien: Het landschap van Veenhuizen staat haaks op zijn omgeving. Probeer het maar uit met Google maps: u ziet een ex-kolonie van rechte lijnen en haakse hoeken te midden van grillig hoogveen en kronkelend beekdal. Veenhuizen heeft een zogeheten orthogonale structuur: de lanen, kanalen en wijken vormen loodrechte lijnen. U kunt er een liniaal langs leggen. De kolonie werd ruim opgezet, met een hoofdvaart en haaks daarop zes wijken – de streekbenaming voor kleinere zijkanalen. Er verrezen drie vierkante gestichten met daaromheen landbouwkavels, die door de verpleegden werden bewerkt.

Veel van het omliggende hoogveen is in de loop der eeuwen ontgonnen, maar een groot stuk van deze kwetsbare natuur is gelukkig bewaard gebleven. Tussen dorp en natuur liggen kaarsrechte bospercelen met lange lanen – ooit was dit landbouwgrond, maar eind negentiende eeuw werd er wegens een tekort aan verpleegden om het land te bewerken bos op aangeplant.

Van de zes wijken zijn er twee (deels) behouden gebleven of in ere hersteld. Ook enkele schutsluizen, onverharde lanen met statige eiken en beuken en een historische klapbrug laten nog iets zien van het oorspronkelijke landschap van Veenhuizen.
Gelukkig zijn er schitterende oude kaarten en foto’s bewaard gebleven waarop de historische landschapsindeling in volle glorie is te bewonderen.